Eski model forumlarından birinden aldığım bir yazı. Hazırlayanın gıyabında eline sağlık (kim olduğunu bulamadım) diyorum ve aynen aktarıyorum. Ayrıntılı, güzel bir yazı...
Patlarlı motorlarda iğne ayarları
Motor ayarı sanıldığı kadar zor değildir. Neyin nasıl yapılacağı bilinirse ve dikkatli bir uygulama ile sorunsuz çalışan motorunuz olabilir. Motor ayarları yapmak için motorunuzun yakıt ve basınç hortumları sağlam, hava kaçağı bulunmayan, kompresyonu düzgün, bujisi sağlam ve motora uygun, yakıtınızın motora ve uçuş şeklinize uygun kaliteli olması gerekir. Rulmanlarda aşınma olması, motora uygun olmayan pervane kullanılması ya da balansı bozuk pervane kullanılması ayar işlemini zorlaştıracaktır. Ayrıca yakıt deposu uygun yükseklikte olmalıdır. Bunlar olmadığı takdirde yapacağınız ayarlar havalanırken veya havada stop etmeleri engellemeyecektir.
İki farklı ayar vidası birçok GP motorda bulunmaktadır. Bunlardan biri yüksek hız ayar vidası (High Speed Needle – HSN) diğeri ise düşük hız ayar vidasıdır (Low Speed Needle – LSN).
GP Motorlarda HSN ayarı
GP motoru ayarlamak için tüm motorlarda bulunan yüksek hız ayar vidası (HSN-High Speed Needle) ilk önce ayarlanmalıdır. Bu ayar motorunuzun yarım gazdan yukarıda çalıştığı durumda etkili olacaktır o nedenle HSN ayarlanırken motor kesinlikle tamgazda çalıştırılmalıdır. Rodajı yapılmış bir motorda ideal ayar bulunmalı, rodaj aşamasındaki motorda biraz zengin çalışacak şekilde ayar yapılmalıdır. Genellikle HSN ayarı vida tam kapalı konumdan 2 tur açıldığında yaklaşık yerini bulur. Ayarı adım adım yapacak olursak,
1. HSN 2.5 tur açılır, tam gaz verilir, karbüratör hava girişi parmakla kapatılarak pervane birkaç tur çevrilir. Bu işleme priming denir ve kolay çalışmayı sağlar. Yakıt hortumundan karbüratöre yakıt geldiği görülür, pervane bir tur daha çevrilir ve bırakılır. Aşırı priming yanma odasında bol miktarda yakıt birikimine ve hidrolik kilitlenmeye (hydraulic lock-hyrolock-hydrostatic lock) neden olur. Hidrolik kilitlenme olursa pervane dönmez motor sıkışır. Sakın zorlamayın yoksa motora hasar verirsiniz. Bu durumda iki çözüm var. Zor olanı buji sökülür, HSN tamamen kapatılır starter ile pervane çevrilir ve fazla yakıt buji deliğinden fışkırır(gözünüze değil). Sonra buji takılır, HSN açılır ve motor çalıştırılır. Diğer yöntem egzoz aşağı bakacak şekilde uçak yan çevrilir. Pervane zorlanmadan yavaşça ileri geri çevrilerek fazla yakıtın egzoza akması sağlanır. Pervane tam tur çevrilebilir hale geldiğinde uçağın burnu havaya kaldırılarak egzoz içindeki yakıtın dışarı akması sağlanır (paçalarınıza değil).
2. Motor çalışmaya hazırdır. Gaz rölantinin biraz üstüne alınır. Buji ısıtıcısı takılır ve starter, çubuk ya da elle motor çalıştırılır. Gaz yarıdan fazla açılıp buji ısıtıcısı çıkartılır. Buji ısıtıcısı çıkarılınca stop ediyorsa veya devir düşüyorsa HSN zengin ayardadır. Stop ettiyse HSN kısılıp tekrar çalıştırılır, stop etmediyse ayara devam edilir. Buji ısıtıcısı çıkartılırken pervanenin arkasındaki el kullanılır.
3. Motor tam gaza alınır. Pervanenin önünde ve dönüş ekseninde izleyici olmamasına dikkat edilir. Pervanenin parmaklarımız için ne kadar tehlikeli olduğu hiç unutulmaz. Hiçbir şekilde pervanenin önünden arkasına arkasından önüne uzanılarak bir işlem yapılmaz. İşimin pervanenin arkasındadır ve biz de arkada dururuz. Bu işlem tozlu topraklı zeminde yapılmaz. Zorunlu olarak yapılacaksa pervanenin altındaki ufak taşlar motor çaalıştırılmadan temizlenir.
4. Tamgazda çalışan motorun devri, siz HSNyi kıstıkça (fakire aldıkça) artacaktır. GP motorlarda yakıt az gelirse daha yüksek devir elde edilir. Buna fakir ayar denir. Yavaş yavaş vida sıkılarak en yüksek devir yeri bulunur. Dha fazla sıkılırsa devir düşer ve yetersiz yakıt nedeniyle motor stop eder. Vidayı gevşetip tekrar çalıştırırsınız. En yüksek deviri verecek ayarı buldunuz. Ancak bu ayar yerde uçak dururken geçerlidir. Bize hızlanırken, sert manevralar yaparken lazım olan ayar gereklidir. İvme nedeniyle geriye kaçacak olan yakıt motoru yeterince besleyemeyecek ve uçak sizin belirlediğinizden daha fakir ayarla uçacaktır. Fakir ayarla uçmak motorun az yağlanmasına, ısınmasına, aşınmasına neden olur. Bazen havalanmak için gazı tam açtığınızda model uçak ileri fırlar, yakıt motora gelmekte zorlanır, havalanmak için burnu kaldırdığınız anda stop eder. Bu durumda kurtarmak imkansızdır. Parçaları toplamak için poşetinizle beraber gitmeniz iyi olur.
5. En yüksek devirden bir-iki tık açarak zenginleştiririz. Zor bela farkedilir bir devir düşmesi olmalıdır. Devir belirgin şekilde düştüyse fazla açmışsınız demektir.
6. Ayarı test etmemiz lazım. Modelin egzoz tarafında değil, diğer tarafında durarak, kanat ve gövdeden tutup model uçak havaya kaldırılır. Bir yardımcı kumandadan tam gaz verir. Motor tam devire ulaştığında modelin burnu havaya dikilir. Depo aşağıda kalır, gelen yakıt miktarı azalır ve devir çok hafif olarak artar. Bu aşamada çok sık gördüğüm bir hata modelin burnunu dikip gazı daha sonra açmaktır. Devir değişikliğini gözlemek imkansız olduğundan önce gaz açılıp sonra burun dikilmelidir. Eğer stop ediyorsa veya tekliyorsa çok fakir ayar yapmışsınız demektir ve HSN biraz açılmalıdır. Ben bu aşamada o çok hafif devir artışını farkedemiyorum. Bu durumda Ahmet Özgen’den gördüğüm bir yöntemi uyguluyorum. Tam gaz yapıp burun dikildikten sonra model aşağı yukarı silkelenir. Devir düşüyor motor zorlanıyorsa HSN bir tık açılıp tekrar denenir. Tam gaz performası bu silkelemeye rağmen bozulmuyorsa işlem tamamdır. Motorunuz rodajda ise bu ayardan 2 tık daha gevşetip kullanmanız doğru olur.
GP Motorlarda LSN Ayarı
Düşük hız ayar vidası (LSN-Low Speed Needle) motorun yarım gaz altında çalıştığı durumlarda görev yapar. Ayarının bozuk olması halinde rölantiden tam gaza geçişte stop etme veya tekleme gibi sorunlar oluşur. Ayar daha fazla bozuksa rölantide çalışırken kendiliğinden stop eder.
LSN bir çok motorda karbüratör üstünde, gaz kontrol telinin takıldığı kolun merkezinde gömülü küçük bir vida başlıklı iğne şeklindedir. İnce bir tornavida ile çevrilebilir. Perry gibi bazı karbüratörlerde ise disk şeklinde bulunur ve çok az döndürülerek ayarlanır. Vidalı olan tipte iğne yakıt çıkış deliğini kapatacak şekilde konumlanmıştır. Gaz kapatılırken barrel içeri doğru yanlamasına kayar ve içindeki iğnenin, yakıt çıkış deliğinin açıklığını azaltmasını sağlar. Böylece düşük devirlerde motora gelen yakıt azalır ve motorun boğulması önlenir. LSN sıkılıp gevşetilerek aradaki mesafe ayarlanır. Gaz tam kapalıyken vida sıkılırsa karşı tarafa dokunana kadar rahatça döner. Zorlanığı yerden sonra çevrilmeye çalışılırsa karşı tarafa hasar verir. Motorların kullanım klavuzunda LSN 2 tur açılır şeklinde yazılan yazılar gaz tam kapalıyken vidanın zorlandığı noktaya kadar sıkılıp sonra 2 tur gevşetilmesi anlamına gelir. Gaz tam açıkken hava giriş deliğinden bakıldığında iğne ile yakıt giriş borusu arasında 1mm civarında bir mesafe olduğu gözlenir. Ancak ayar bu mesafeye bakılarak değil motorun çalışmasına göre yapılır.
LSN ayarlanırken ince uçlu uzun bir tornavida ve aşırı dikkat gerekir. Vida pervaneye çok yakındır ve yaralanma riski vardır. Tornavida vidanın bulunduğu deliğe rahatça girecek kadar ince ve vidanın yarığına kolayca oturacak kadar keskin uçlu olmalıdır. Tornavidanın uzunluğu pervane yarıçapından fazla olmalıdır.
LSN ayarı için önceden HSN ayarı yapılmış olmalı, gaz kolu rölantide karbüratör hava girişinin çok az açık kalmasını, tam gazda tam olarak açılmasını sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayarın tutması için yakıt sisteminin hatasız monte edilmiş olması, karbüratörde hava kaçağı bulunmaması, motora uygun yakıt ile motora uygun, sağlam bir buji kullanılması şarttır. Rölanti GP motor için sınavdır. Devir düşük olduğundan ikinci sıkışma daha geç olur ve bu arada buji soğumaya başlar. LSN ayarında müdahalelerin etkisi hemen görülmez. Motorda biriken yakıt, siz ayarı kıssanız bile bir süre daha etkili olacaktır. Bu nedenle yapılan her müdahaleden sonra bir süre bekleyip yeni ayarın etkili olduğu çalışma gözlenmelidir. Bu bekleme süresine uyulması LSN ayarında püf noktasıdır.
LSN doğru şekilde ayarlandığında:
1. Motor rölantide (motorun özelliklerine göre değişen devirde) stop etmeden düzgünce çalışır.
2. Aniden gaz verince düzgün bir şekilde devri artarak tam devrini bulur.
3. Motora gelen yakıt hortumu sıkılarak yakıt akışı engellenirse devir biraz artarak hemen stop eder.
LSN zengin ayarlanmışsa:
1. Rölantide bir süre sonra hava giriş yerinden yakıt damlaları atarak devir düşer ve boğulup stop eder.
2. Aniden gaz verince yine yakıt damlaları püskürterek teklemeler başlar ve yüksek devire zorlukla uzun sürede ulaşır.
3. Yakıt hortumu kısıldığında motorun devri artar düzgün çalışmaya başlar uzun süre sonra stop eder.
LSN fakir ayarlanmışsa
1. Motor rölantide yüksek devirde çalışır. Bazen rölantiye alır almaz bazen kısa süre sonra stop eder.
2. Ani gaz verince hemen stop eder.
3. Yakıt hortumu kısıldığında hemen stop eder.
Ayarla sırasında vida başlarda çeyrek tur, daha sonrakilerde çok daha az döndürülerek doğru yer bulunmaya çalışılır. Yüksek nitrolu yakıtlarda doğru yer biraz daha geniş bir bölgede bulunurken nitro azaldıkça hassas ayar yapma gereği doğar. Her bir ayardan sonra gaz açılmalı tam devir sağlanmalı sonra gaz kolu rölantiye çekilip beklenmelidir. Bu bekleme süresi 30 saniye civarında olmalıdır. Ancak ayar sırasında 30 saniye beklemek çok uzun gelir. Bu arada etraftakilerle biraz sohbet zamanın çabuk geçmesini sağlar. Bekleme süresi sonunda aniden gaz açılarak motorun tepkisi incelenir. Yukarıda yazılan şartlar gerçekleştiğinde ayar tamamlanmış demektir. Vida ile oynarken motorun stop etmemesi için gazı hafifçe açmanız yeterlidir. Yoksa tornavidanın ucuyla vidaya bastırdığınız anda motor stop edecektir.
